Jesteś tutaj: SPP Polanka > Artykuły > Gospodarka pasieczna > Matki i trutnie

Matki i trutnie

Piotr Skorupa, Opublikowano:

Jak wszystkim wiadomo dobra matka jest podstawą funkcjonowania rodziny pszczelej i osiągnięcia produkcji na odpowiednim poziomie.
Jedną z najważniejszych czynności wykonywanych w pasiece jest wymiana matek, niestety przez wielu pszczelarzy niedoceniona. Wynika to najczęściej z braku możliwości nabycia dobrych matek, czasem pszczelarz nie chce ponosić znacznego wydatku z tym związanego oraz z brakiem umiejętności poddania nowej matki do rodziny.

Matki wartościowe to matki z rodzin miodnych, niezłośliwych o małej skłonności do rojenia się. Użytkowanie w pasiece przede wszystkim matek młodych daje podobne korzyści a poza tym występują mniejsze straty w czasie zimowli. Zalecana jest wymiana matek co dwa lata. W trzecim sezonie wydajność czerwienia matki pszczelej jest zmniejszona o 50-60% w stosunku do pierwotnej możliwości. Wymiana matki w ciągu dwóch lat może prowadzić do wzrostu zbioru miodu o 25%. Młode matki zapewniają mniejsze nakłady pracy związane z kontrolowaniem rójek. Jesienią matki jednoroczne czerwią przeciętnie 10 dni dłużej niż matki dwuletnie a 17 dni dłużej niż matki trzyletnie. Ilość czerwiu uzyskana pod koniec lata od matek jednorocznych przewyższa mniej więcej o 20% ilość czerwiu uzyskaną od matek dwuletnich a prawie o 70% od matek trzyletnich.

Śmiertelność matek podczas zimowli jest również w dużym stopniu uzależniona od ich wieku. W czasie zimy matek jednorocznych ginie przeciętnie 0,2%, dwuletnich 2,9% a trzyletnich 10%

Aby uzyskać matki pszczele dobrej jakości należy prowadzić odpowiednie prace hodowlane. Hodowlę matek prowadzi się w obrębie poszczególnych ras pszczelich.

Do produkcji mieszańców należy najpierw uzyskać czysty materiał hodowlany, który otrzymuje się w wyniku chowu krewniaczego ( wsobnego). Zwiększenie czystości, jednorodności w obrębie jednej linii jest możliwe dzięki kojarzeniu blisko spokrewnionych osobników. Osobniki uzyskane z chowu wsobnego przeważnie nie są ani żywotne, ani produkcyjne. Otrzymanie czystych linii pozwala jednak na uzyskanie krzyżówek charakteryzujących się wysoką produkcyjnością miodową, łagodnością i odpornością na najbardziej uciążliwe choroby.

Matki z chowu wsobnego tzn. czystych linii poznaje się po rozstrzelonym czerwiu. Matka taka składa dużo jajek z których rozwinęłyby się trutnie diploidalne ( podwójny garnitur chromosomów). W normalnych warunkach trutnie diploidalne nie występują, występują tylko trutnie o pojedynczym garniturze chromosomów tzw. haploidalne. Pszczoły rozpoznają larwy trutni diploidalnych i zjadają je, w ten sposób powstaje czerw rozstrzelony.

Matka pszczela odbywa swe gody tylko raz w życiu, przed rozpoczęciem składania pierwszych jaj. Kopulacja matki z trutniami odbywa się w miejscu gromadzenia się trutni na wysokości 10-20 metrów nad ziemią. Matka wykonuje 1-3 lotów weselnych, a w trakcie każdego lotu kopuluje z 8-12 trutniami ( Woyke 1964).
Każdy truteń po kopulacji pozostawia w komorze żądłowej matki znamię weselne. Następny truteń może wprowadzić swój aparat kopulacyjny poniżej znamienia weselnego. W trakcie aktu kopulacyjnego zrzuca znamię weselne swojego poprzednika. Truteń po dokonaniu aktu prokreacji spada martwy na ziemię.

Zbiorniczek nasienny czerwiących matek unasiennionych naturalnie zawiera co najmniej 3,5 miliona plemników, przeciętnie około 5 mil. W konsekwencji wielokrotnej kopulacji w zbiorniczku nasiennym matki gromadzi się sperma 6-17 trutni.

Silna tendencja matek do kojarzenia z wieloma partnerami mimo oczywistego ryzyka jakie za sobą pociąga, przynosi korzyści całej pszczelej rodzinie. Wielu partnerów zmniejsza ryzyko strat, które ponosi rodzina w wyniku powstania larw diploidalnych trutni. Larwy takie są rozpoznawane przez robotnice i niszczone ( Woyke 1963).
Wynikające z tego powodu straty mogą sięgać nawet 50%. Rodzina, której połowa larw byłaby niszczona w naturze miałaby niewielkie szanse przeżycia. Utrzymywanie takich rodzin jest trudne nawet w pasiekach hodowlanych.

Wielokrotna kopulacja matek prowadzi do większej zmienności genetycznej, czego efektem jest sprawniejsze funkcjonowanie rodziny i większa odporność na działanie pasożytów i patogenów.

Wyniki obserwacji wykazują genetyczne predyspozycje robotnic do wykonywania różnych funkcji m. in. do usuwania martwych robotnic, czy obrony gniazda( Frumhoff i Backer 1988), zbierania pokarmu pyłkowego lub nektaru ( Calderone i Page 1988 ).
Wykonano także eksperymenty, które świadczą o tym, że robotnice w czasie tańca częściej przekazują informacje swoim pełnym siostrom ( robotnicom pochodzącym od tej samej matki i tego samego ojca ) niż siostrom przyrodnim. Jest więc prawdopodobne, że zmienna genetycznie rodzina zagrożona pasożytami lub patogenami, a do tego efektywniej wykorzystująca dostępne zasoby, jest w stanie lepiej przetrwać w zmiennych warunkach środowiska.

TRUTNIE

Rola trutni w rodzinie pszczelej jest specyficzna, niezwykłe jest także ich pochodzenie. Trutnie nie mają ojca a jedynie dziadka, jednocześnie same nie mają synów , wyłącznie córki. Potomkiem męskim trutnia jest jego wnuk.
Trutnie rozwijają się z jaj nie zapłodnionych i dziedziczą cechy tylko matki, żeby ocenić jakość trutni na podstawie pszczół robotnic, należy ocenić rodzinę z której pochodziła larwa wzięta do wychowu matki ojcowskiej. Trutnie nie wykonują w rodzinie żadnych prac., nie posiadają narządów umożliwiających im pracę. Rola ich ogranicza się tylko do funkcji rozrodczych.
Młode trutnie od czwartego dnia życia przebywają przeważnie w otoczeniu karmicielek, które dość często je karmią. Obliczono, że na wychów i wyżywienie 1000 trutni rodzina zużywa około 7 kg miodu.

Po tygodniu życia spędzonego w otoczeniu karmicielek w godzinach popołudniowych bardzo ostrożnie oblatują się , aby po 10-12 dniach oblatywać całe pasieczysko i okolice. Najsilniejszy popęd płciowy trutnie wykazują około 20 dnia życia. Loty w poszukiwaniu matek odbywają w dni pogodne i ciepłe, największe ich nasilenie przypada na godziny 14-15. Trutnie wykonują kilka lotów w ciągu dnia., przerwy miedzy lotami wykorzystują na obfite odżywianie się miodem i mleczkiem w celu utrzymania odpowiedniej kondycji płciowej. Wartość rozpłodowa trutni zależy od zasobności rodziny w pokarm węglowodanowy i liczby karmicielek, a także od temperatury utrzymywanej przez pszczoły w części gniazda w której znajduje się czerw trutowy, jak i wygryzione trutnie.

Od pokarmu podawanego larwom trutowym zależy liczba plemników wytwarzanych w procesie spermatogenezy zachodzącym jeszcze w stadium poczwarki.

Stwierdzono, że u trutni których rozwój odbył się w temp. niższej niż 31o C i wyższej niż 36o C większość plemników była nieaktywna. Optymalne warunki do wychowu gwarantuje temp. 33-35o C, w takich warunkach 85% wykazywało dużą aktywność.

Trutnie w odróżnieniu do robotnic nie przywiązują się do ula macierzystego.
Dojrzałe trutnie najprawdopodobniej po substancjach zapachowych wydzielanych przez matkę orientują się w sytuacji w danej rodzinie i tak, zawsze zwiększa się ich liczba w rodzinach z nastrojem rojowym, w rodzinach z młodymi nie zapłodnionymi matkami i oczywiście w rodzinach bezmatecznych i trutowych.
Liczba trutni w tych rodzinach nie rośnie jednak w sposób nieograniczony, ponieważ trutnie same wydzielają określone rodzaje feromonów i duże stężenie tych substancji w danej rodzinie hamuje dalszy napływ do niej trutni.

Wyniki badań wskazują, że trutnie mogą same odżywiać się miodem, jednak sam miód jako pokarm energetyczny pomaga im przeżyć tylko kilka dni, żeby mogły przeżyć dłużej, niezbędna jest im opieka pszczół robotnic. Dotychczas nie wiadomo, czy trutniom potrzebne jest mleczko wytwarzane przez robotnice, czy też jakieś inne substancje.

Latem trutnie spotyka się w środku gniazda, gdzie karmione są zapewne mleczkiem, jesienią robotnice spychają je na boczne plastry z miodem i nie opiekują się nimi. Na samym miodzie trutnie bardzo szybko słabną. Najwcześniej pozbywają się trutni rodziny z młodymi czerwiącymi matkami, oraz rodziny słabe. W silnych rodzinach trutnie tolerowane są dłużej, lecz do zimy giną we wszystkich normalnych rodzinach.

HAPLOID – komórka zawierająca w jądrze pojedynczy garnitur chromosomów (n) lub organizm zbudowany z takich komórek . w haploidalnym zestawie poszczególne są odmienne morfologicznie i funkcjonalnie tzn. są nie homologiczne . w naturalnych warunkach trutnie są haploidalne.

DIPLOID – organizm ( lub komórka ), zawierający w jądrach komórek normalną tj. podwójną ( diploidalną ) liczbę chromosomów ( dwukrotnie więcej niż gameta ). Diploidalne osobniki pszczoły miodnej ( samica oraz diploidalne trutnie ) mają po 32 chromosomy, czyli po 16 homologicznych par. w naturalnych warunkach trutnie diploidalne nie występują.

Opracował: Staszek

Szukaj

Polanka w powiatach

Reklama

Polecana książka

Polecane artykuły

Najczęściej czytane

Blog