Jesteś tutaj: SPP Polanka > Artykuły > Choroby i szkodniki pszczele > Żuczek ulowy – więcej

Żuczek ulowy – więcej

Piotr Skorupa, Opublikowano:

AETHINA TUMIDA – PASOŻYT PSZCZOŁY MIODNEJ I JEJ PRODUKTÓW

Uwaga: Kumafos jako środek czynny, środków do zwalczania inwazji żuczka ulowego jest środkiem zabronionym do stosowania na terenie Polski i Unii Europejskiej.

Globalizacja produkcji, która objęła również pszczelnictwo, zwłaszcza sprowadzanie matek i pakietów pszczół z odległych krajów, import pierzgi i miodu z terenów gdzie występują choroby czerwia i pszczół, stwarzają nowe zagrożenia dla pszczelnictwa. Coraz bardziej realne jest pojawienie się u pszczoły miodnej (Apis mellifera mellifera) nowych chorób wirusowych i pasożytniczych na terenach gdzie one przedtem nie występowały. Dobitną ilustracja takich sytuacji jest inwazja Varroa jacobsoni w Europie i w obydwu Amerykach oraz ostatnio zaobserwowane pasożytowanie Tropilaelaps clareae na pszczole miodnej poza Azją (5).

Aethina tumida Murray (Coleoptera: Nitidulidae) powszechnie nazywana „małym chrząszczem (żuczkiem) ulowym” (Small hive beetle) została wykryta w USA w maju 1998 r. u pszczoły miodnej na Florydzie, zaś w lipcu tego samego roku w pasiekach w Georgii i Południowej Karolinie, następnego roku w Pensylwanii, Ohio i Minnesota, Wisconsin i Michigan (6, 9). Jednakże ze względu na fakt, że corocznie około 100 000 rodzin z Florydy wędruje do jednego z około 20 stanów USA, zaś część z nich pochodzi z okolic gdzie już występuje A. tumida, inwazja tego pasożyta w rzeczywistości może obejmować również niektóre pasieki w tych okolicach gdzie były postawione pasieki wędrowne z Florydy. W 1998 r. inwazja A. tumida spowodowała osyp 25 000 rodzin na Florydzie. Do 1998 r. występowanie tego pasożyta czerwia i szkodnika miodu i wosku ograniczało się do Afryki transsacharyjskiej, gdzie w przeciwieństwie do krajów półkuli zachodniej, nie jest przyczyną dużych strat ekonomicznych i masowego ginięcia całych rodzin pszczoły miodnej wyżyny afrykańskiej (A. mellifera scutellata) i pszczoły południowoafrykańskiej (A. mellifera capensis). Pszczoły te cechuje duża zdolność oczyszczania gniazda i przeciwstawiania się inwazjom. Tak więc w Afryce Południowej A. tumida z reguły atakuje rodziny małe, osłabione. Znane są jednak i tu przypadki silnej inwazji u pszczół rodzimych (1, 2). Natomiast w USA dominuje pszczoła miodna włoska (A. mellifera ligustica) i pszczoła miodna kraińska (A. mellifera carnica) różniące się zachowaniem od pszczół zasiedlających Afrykę. Co więcej, w obydwu obszarach geograficznych panują różne warunki klimatyczne. Dlatego też obecnie trudno przy dość skąpych obserwacjach, przewidzieć tempo i nasilenie inwazji A. tumida w krajach poza Afryką, a także możliwość inwazji A. tumida w pasiekach w Europie. Sposób w jaki pasożyt przedostał się z Afryki do USA nie został ustalony.

Biologia pasożyta

Dojrzałe chrząszcze o wydłużonym spłaszczonym ciele długości 5-7 mm (1/3 długości ciała pszczoły robotnicy) pokrytym drobnymi włoskami, zaraz po przepoczwarczeniu zabarwionym jasnobrązowo, ciemniejącym w miarę upływu czasu, mają maczugowato zakończone czułki (ryc. 1). Z gleby gdzie odbywa się przepoczwarczenie wychodzą osobniki zabarwione na kolor czerwonobrązowy przechodzący następnie w czarny. Są one bardzo ruchliwe dzięki trzem parom nóg. Żerują w ulu oraz w pomieszczeniach w których są przechowywane plastry. Długość życia samicy A. tumida waha się od kilku dni do kilku miesięcy. Według Zachary (9) wynosi ona około 6 miesięcy. Samice składają jaja o wydłużonym kształcie (1,4 x 0,26 mm), zabarwione na perłowobiało, w postaci nieregularnej masy, na plastrach lub w pobliżu plastrów. Preferowanym miejscem do składania jaj są wszelkiego rodzaju szpary i zagłębienia w ulu. Okres rozwoju zarodka w jaju waha się od 1 do 6 dni, z reguły wynosi 2 – 4 dni. Drobne (10-12 mm), zabarwione na kolor kremowy larwy wygryzają się przez podłużny otwór w osłonce. Larwy, podobnie jak i osobniki dorosłe, żywią się jajami oraz czerwiem pszczoły, pyłkiem, miodem i woskiem. Dorosłe chrząszcze cechuje kanibalizm, zjadają bowiem też jaja i larwy A. tumida. Świeżo wygryzione z jaj larwy mają duże głowy oraz wyraźnie pofałdowane ciało z rzędem drobnych szczecinek po stronie grzbietowej, posiadają 3 pary dobrze wykształconych odnóży przednich usytuowanych tuż za głową (ryc. 2). Z łatwością można je odróżnić od larw motylicy woskowej (Galleria mellonela), które mają dodatkowo liczne szczątkowe odnóża rozmieszczone wzdłuż całej długości ciała. Okres larwalny z reguły trwa 10-14 dni. Może on jednak być skrócony do 7 dni lub wydłużony aż do 21 dni. Z larw o dłuższym okresie rozwoju powstają mniejsze osobniki aniżeli z larw o krótszym okresie rozwojowym. Dojrzałe larwy wykazują dodatni fototropizm. Przed przepoczwarczeniem opuszczają ul i przedostają się do gleby. Przepoczwarczenie odbywa się w glebie. Wiele larw ginie zaraz po przepoczwarczeniu. U poczwarek o białym zabarwieniu ciała w miarę upływu czasu ciemnieją oczy, nasady skrzydeł, później całe ciało. Okres stadium poczwarki trwa od 50 do 60 dni, zazwyczaj 3-4 tygodnie. Cały okres rozwoju A. tumida na południu Afryki wynosi 38-81 dni tak, że w ciągu jednego roku może pojawić się nawet 5 pokoleń tego pasożyta (2, 3). W ciągu pierwszych dwu dni po przepoczwarczeniu młode chrząszcze są aktywne, chętnie latają i przedostają się do nowych rodzin usytuowanych w promieniu do 25 km. Najprawdopodobniej kierują się zapachem rodziny pszczelej. Samica osiąga dojrzałość płciową i składa jaja po około tygodniu po przepoczwarczeniu. Istnieją też dane, że A. tumida może odbyć cały cykl rozwojowy na psujących się owocach, np. truskawkach. Przypuszcza się też, że alternatywnym żywicielem A. tumida są trzmiele (8).

Mechanizmy szkodliwego działania A. tumida

W Afryce A. tumida, podobnie jak Galleria mellonella, powoduje nieznaczne straty w rodzinach, w których jest szkodnikiem żerującym na woszczynie, zapasach pyłku oraz martwym czerwiu (2). Krańcowo różna sytuacja istnieje w USA, gdzie E. tumida jest groźnym szkodnikiem powodującym bardzo duże straty ekonomiczne w gospodarce pasiecznej. Często powoduje ginięcie całych rodzin. Nadal nie wiadomo czy z łatwością przystosuje się do klimatu umiarkowanego i do innego rodzaju gleb aniżeli gleby piaszczyste. W USA pasożyt atakuje nie tylko osłabione, ale też i silne rodziny. Ponadto pszczoła miodna nie dysponuje żadnymi mechanizmami obrony przed tym pasożytem. Dotychczas też nie są znani naturalni wrogowie tego chrząszcza. Kilka samic A. tumida produkuje tak dużą liczbę larw, że zjadają one masowo czerw. Larwy, drążąc tunele w plastrze, niepokoją i niszczą czerw, a odsklepiając zapasy miodu w plastrach powodują jego wyciekanie. Uszkadzają przy tym nowo wybudowane plastry tak, że nie nadają się ani do wychowu czerwia, ani do magazynowania miodu i pyłku. Przy pewnym poziomie zarażenia rodziny wychów czerwia jest zahamowany. Odchody pasożyta przedostające się do miodu powodują jego fermentację i wyciekanie z komórek plastra. Zanieczyszczony odchodami pasożyta miód jest nieatrakcyjny dla pszczół jako pokarm. W niepokojonej przez pasożyta rodzinie ustaje czerwienie matki, pszczoły nie chcą zasiedlać uszkodzonych plastrów, często opuszczają ul. W zarażonych pasiekach sfermentowany miód wydziela zapach gnijących pomarańcz. Ten charakterystyczny zapach w miodni jest pierwszym sygnałem dla pszczelarza świadczącym o obecności larw A. tumida. Ponadto same larwy również wydzielają nieprzyjemny zapach, który działa odstraszająco na pszczoły. W silnie porażonych rodzinach larwy chrząszcza w ogromnych ilościach pełzają po dennicy ula, wydostają się przez wylotek na deseczkę wylotową ażeby stąd przedostać się do gleby i tam zakończyć cykl rozwojowy. Ze względu na fakt, że A. tumida odbywa część cyklu rozwojowego w ziemi, w mniejszym stopniu na inwazję są narażone pasieki wędrujące. W nich też nasilenie inwazji jest z reguły mniejsze aniżeli w pasiekach stacjonarnych. Pasożyt ginie w czasie zimy poza rodziną oraz w nieogrzewanych pomieszczeniach (2, 3, 7).

Inwazja A. tumida jest ważnym czynnikiem stresowym. Niepokojone rodziny są bardziej podatne na choroby bakteryjne, wirusowe, Varroa jacobsoni oraz na inwazję G. mellonella.

Rozpoznanie i zwalczanie inwazji

Najważniejszą rolę w zwalczaniu inwazji A. tumida odgrywa wczesne jej wykrycie. W tym celu należy dokładnie oglądać dennicę oraz wewnętrzną stronę powałki oraz plastry celem wykrycia dorosłych postaci chrząszcza. Rozbiegają się one szybko, szukając zaciemnionych miejsc. Przy masowej inwazji duża liczba dorosłych osobników i larw znajduje się na plastrach oraz na dennicy ula. Fermentujący miód wydziela zapach gnijących pomarańczy. Dobre efekty daje badanie osypu z dennicy. W tym celu stosuje się wkładkę dennicową oraz wstawia do ula paski materiału nasyconego kumafosem (1, 9).

W Afryce nie stosuje się specyficznych metod zwalczania inwazji A. tumida. Z reguły jej nasilenie jest niewielkie, a przy masowej inwazji pszczoły opuszczają ul. Plastry porażone w niewielkim stopniu, po obmyciu mającym na celu usunięcie larw i jaj A. tumida, są wstawiane do silnych rodzin w celu oczyszczenia. W silnych rodzinach robotnice dysponują możliwością ochrony czerwia, zapasów miodu i pyłku oraz woszczyny przed zniszczeniem. Z łatwością likwidują larwy chrząszcza ale nie uszkadzają osobników dorosłych. Przestrzeganie zasad higieny w ulu i w pasiece, trzymanie silnych rodzin, pozwala obniżyć nasilenie inwazji do minimum (1, 3).

W USA tylko postępowanie kompleksowe przynosi efekty. Obejmuje ono trzy rodzaje działań, a mianowicie: wzmocnienie siły rodziny i zapewnienie higieny w ulu, stosowanie środków chemicznych oraz sanityzację gleby poprzez niszczenie larw wnikających do gleby w celu przepoczwarczenia, dorosłych osobników i poczwarek. Zalecane postępowanie nie likwiduje całkowicie inwazji, a zmniejsza jedynie jej nasilenie do takiego stopnia, że nie powoduje ona dużych strat ekonomicznych. Stosowane zabiegi, pracochłonne i kosztowne, przyczyniają się do wzrostu kosztów produkcji miodu i pyłku i do wzrostu opłat za zapylanie. Preparaty zawierające kumafos (w USA np. Check Mite+ Strips) jako substancję czynną niszczą pasożyty w ulu. Okres ekspozycji rodziny na Check Mite+ Strips powinien wynosić co najmniej 14 dni. Leczenie nie może być przeprowadzane, gdy w ulu są zapasy miodu, pomimo że wtedy w rodzinie nasilenie inwazji jest maksymalne. Do odkażania gleby są stosowane preparaty zawierające permetrynę (Gard Star-40% permetryny). Roztworem 0,05% permetryny spryskuje się teren, na którym jest usytuowany ul oraz obszar w promieniu około 30 cm od ula. Ostatnio stwierdzono, że robotnice mogą wynosić larwy A. tumida nawet na odległość około 4 m od ula. Dlatego też teren o promieniu co najmniej 4 m powinien być odkażany. Ponieważ pasożyt powoduje duże szkody podczas przechowywania plastrów z miodem oraz woszczyny, należy przestrzegać zasad higieny w pomieszczeniach służących do ich przechowywania i odymić plastry preparatem niszczącym A. tumida przed przechowaniem. Eksponowanie na temperaturę poniżej –12oC przez 24 godz. niszczy wszystkie stadia rozwojowe A. tumida (6). Oziębienie magazynów z plastrami oraz pustych uli w zimie poniżej tej temperatury niszczy pasożyta. W tych stanach USA, w których A. tumida pojawiła się po raz pierwszy obowiązuje nakaz palenia, odymianie lub mrożenie całych rodzin. Sprzęt, po włożeniu do plastykowych worków, odkaża się p-dichlorobenzenem w temp. 28-30oC. Jednakże nie są niszczone jaja pasożyta. Niektórzy pszczelarze konstruują różnego rodzaju pułapki, które maja uniemożliwiać wydostanie się larw pasożyta z ula, a tym samym przerwać jego cykl rozwojowy w glebie.

W zapobieganiu inwazji najważniejszą rolę odgrywa kontrola sanitarna wędrownych pasiek, importu matek, pakietów, pyłku z terenów, gdzie występuje pasożyt, zakaz osadzania rojów niewiadomego pochodzenia, zwłaszcza w tych pasiekach, które znajdują się w pobliżu terenów, gdzie występuje pasożyt. Pasieki wędrowne, które przebywały na terenach występowania A. tumida przed powrotem muszą być leczone przy użyciu kumafosu. Również rodziny usytuowane na terenach występowania A. tumida, z których sporządza się pakiety lub nukleusy muszą zostać poddane działaniu kumafosu przed ich przygotowaniem. Utrzymanie higieny w ulu, w pomieszczeniach na sprzęt i narzędzia pasieczne, w pasiece, trzymanie silnych rodzin, które mogą kontrolować wszystkie plastry w ulu, minimalizuje możliwość inwazji. Nie jest wskazane przekładanie plastrów z rodzin słabych do silnych, ponieważ w ten sposób może zostać do nich zawleczony pasożyt (4, 7).

Czy inwazja A. tumida ograniczy się do terenów południowo-wschodnich USA, czy też zacznie rozprzestrzeniać się na ekosystemy gdzie panują inne warunki mikroklimatyczne i są inne rodzaje gleb, pozostaje otwartym problemem. Duży wpływ bowiem na możliwość rozwoju A. tumida odgrywają warunki mikroklimatyczne, rodzaj i wilgotność gleb. Stadium poczwarki trwa dłużej w glebach piaszczystych, suchych lub zbyt wilgotnych. Dotychczas panował pogląd, że A. tumida jest zaadaptowana wyłącznie do warunków tropikalnych lub subtropikalnych Afryki. Wystąpienie masowych inwazji w pasiekach usytuowanych nie tylko na południu USA, przynajmniej częściowo podważyło ten pogląd.

Prof.zw.dr. hab. mgr Zdzisław Gliński
Wydział Medycyny Weterynaryjnej w Lublinie

Piśmiennictwo

1. Anonus.: The small hive beetle. Download Bee Aware Newsletter 1999, 80, 1-3.
2. Buys B.: A survey of honeybee pests in South Africa, 1975. Proc. First Congress of the     Entomological Society of South Africa, Stellenbosch 1974, s. 185-189.
3. Caron D.M.: Other insects, W: Honey bee, pests, predators and diseases.
Red. R.A. Morse., K. Flottum. A.I. Root Co., Mediona, Ohio 1997.
4. Delaplane K.S.: The small hive beetle (Aethina tumida). Bugwood Publ. New York 1999.
5. Gliński Z., Kostro K: Tropilaelaps clareae zagrożeniem dla pszczoły miodnej ?
Medycyna Wet. 2000, 56. W druku.
6. Sanford M.T.: Aethina tumida: a new behive pest in the western hemisphere, 1998;
http://www.ifas.ufl.edu/~mts/apishtm/apis98/apjul98.htm#1
7. Sanford M.T.: Small hive beetle topics. APIS 1999, 7, 1-7.
8. Stanghellini M.S., Ambrose J.T., Hopkins D.J.: Bumble bee colonies as potential alternative
hosts for small hive beetle (Aethina tumida Murray)., Amer. Bee J. 2000, 140, 71-75.
9. Zachary H.: Small hibe beetle (Aethina tumida) now in Michigan.
Entomology 1999, 26, 345-350.

Szukaj

Polanka w powiatach

Reklama

Polecana książka

Polecane artykuły

Najczęściej czytane

Blog